Σικελιανός, Άγγελος

Έλληνας ποιητής (Λευκάδα 1884 - Αθήνα 1951). Μετά το γυμνάσιο ήρθε στην Αθήνα (1900) για να σπουδάσει νομικά, εγκατάλειψε όμως γρήγορα τα σχέδιά του, γιατί τον κέρδισε η ποίηση. Μελέτησε με πάθος τους αρχαίους Έλληνες ποιητές, ιδιαίτερα τους ορφικούς και τους λυρικούς. Άρχισε να γράφει από πολύ νέος (Νουμάς, 1903), και από πολύ νέος διαμόρφωσε μια έντονη πνευματική προσωπικότητα, με κάποια τάση στη μυστικοπάθεια. Παντρεύτηκε με την πλούσια Αμερικανίδα αρχαιολόγο Εύα Πάλμερ και ο γάμος αυτός του έδωσε τη δυνατότητα να ζήσει άνετα και να κάνει πολλά ταξίδια. Η Εύα παράμεινε με πίστη και αμετάπτωτη θρησκευτική αφοσίωση κοντά στο δημιουργό και στο έργο του. Με την καλλιτεχνική και την οικονομική της συμπαράσταση ξεκίνησε να πραγματοποιήσει το μεγαλεπήβολο σχέδιό του για τη «δελφική ιδέα». Ο Σ. οραματίστηκε τη συνένωση όλης της ανθρωπότητας με κέντρο τους Δελφούς, όπου σκόπευε να αναστήσει τις αρχαίες γιορτές μεταβάλλοντας το αρχαίο μαντικό κέντρο σε πνευματική πρωτεύουσα του κόσμου. Πίστευε ότι το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, και προπάντων η μυστική διδασκαλία του ορφισμού, μπορούσε να επιφέρει την πνευματική και ηθική ανάπλαση των ανθρώπων. Εκτός από τα ενθουσιώδη άρθρα και βιβλία που έγραψε (μερικά σε ξένες γλώσσες), πραγματοποίησε στους Δελφούς και δύο παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας: Προμηθεύς δεσμώτης (1927), Ικέτιδες (1929), μαζί με άλλες εκδηλώσεις (ομιλίες, γιορτές κλπ.), που απέβλεπαν στην προβολή του ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής συνέχειας. Μετά την αποτυχία των δελφικών εορτών, που δεν ενισχύθηκαν από ελληνικής πλευράς, αλλά δε βρήκαν ανταπόκριση ούτε στις προσωπικότητες του εξωτερικού, οι πνευματικές και ανθρωπιστικές ανησυχίες του Σ. πέρασαν στο έργο του και, κυρίως, στα χρόνια της κατοχής, στις τραγωδίες Σίβυλλα (1945) και Ο Χριστός στη Ρώμη (1946). Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι οι Δελφικές Εορτές, ανεξάρτητα από το ουτοπιστικό ιδεολογικό περιεχόμενο που τους έδωσε ο Σ., έδωσαν ώθηση για την προβολή της αρχαίας τραγωδίας και γενικότερα της πνευματικής Ελλάδας. Ο Σ. συγκέντρωσε το ποιητικό έργο του, όσο ακόμα ζούσε, στο Λυρικό Bio (τρεις τόμοι, 1946) και τις τραγωδίες του στη θυμέλη (τρεις τόμοι, 1950· η έκδοση συνεχίστηκε και μετά το θάνατό του). Στην κατοχή (1943) έκδωσε και μια επιλογή ποιημάτων σ’ ένα τόμο, το Αντίδωρο. Ο Σ. θεωρείται ο χρονολογικά τελευταίος της πεντάδας η οποία κατέχει την κορυφή της νεοελληνικής ποίησης (Σολωμός, Κάλβος, Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός). Η φήμη του άρχισε να στερεώνεται από την πρώτη κιόλας συλλογή του (Αλαφροΐσκιωτος και Ραψωδίες του Ιόνιου, 1909) και γύρω από το πρόσωπο του ποιητή σχηματίστηκε ένα είδος θρύλου. Σ’ αυτό συντέλεσε η μεγαλοσύνη των εκδηλώσεων του, το ωραίο παρουσιαστικό, η ιδιότυπη ψυχική και κοινωνική συμπεριφορά, η τάση του να θεωρεί τον εαυτό του κάτι σαν μύστη αρχαίας θρησκείας. Πίστευε πως είναι ο φορέας ενός ιστορικού πνεύματος, που ζητά μια νέα πραγμάτωση μέσα στα σύγχρονα ατομικά και κοινωνικά προβλήματα, προσπαθεί να συνδυάσει το παγκόσμιο και το ελληνικό πνεύμα σε μια κοσμική και αστορική ενότητα, σ’ ένα «καθολικό ρυθμό». Το ξεκίνημα του ήταν μια ζωική ορμή, πρωτογενής και αδάμαστη, θρεμμένη από την παγανιστική ηρωολατρία και τη χαρά της ζωής, που πλημμύριζα μέσα του και γύρω του. Λατρεύει με ευδαιμονική αισιοδοξία το ελληνικό φως σε όλες τις μορφές του, υμνολογεί τον άνθρωπο σε μια έξαρση καθολικής αγάπης, μεθά με την αίσθηση της φύσης, θέλει να φτάσει στην ουσία των πραγμάτων για να βρει μια μυστική επικοινωνία με αυτά, αγωνίζεται για την εσώτερη λυτρωτική φωτεινή αρμονία, μέσα σε μια παγκοσμιότητα, που τον οδηγεί στην άμεση συμβολοποίηση και στο βάθος του ελληνικού μύθου. Η ορφική ρήση - όπως εξομολογήθηκε από τον ίδιο - «Είμαι γιος της γης και του κάταστρου ουρανού· να γιατί η ψυχή μου είναι αθάνατη» - κυριάρχησε σε όλη τη ζωή και το έργο του. Ο Σ. είναι ποιητής αισθητικός και αισθησιακός, με τις αισθήσεις σε διαρκή υπερένταση, ακούει, βλέπει και ζει όλα «τα θάματα που νιώθει γύρα», βρίσκεται πάντα στην έξαρση μιας διονυσιακής λατρείας και έγραψε σε κατάσταση («ανοιχτομάτας») μέθης. Περιφρονούσε τη «συνειδητή κατασκευή» του ποιητικού λόγου (το «λογοτεχνικό εργαστήριο»), τις καλλιτεχνικές λεπτομέρειες, το προϋπολογισμένο αισθητικό αποτέλεσμα· αναζητούσε την έκφραση της «σφαιρικής αλήθειας». Ο ποιητικός λόγος του - φορτωμένος συχνά με στόμφο μεγαλοστομίας - παίρνει τον πανάρχαιο θρησκευτικό χαρακτήρα του και μέσα στα νεοπινδαρικά μνημεία των στίχων του - εντελώς νέα για τη νεοελληνική ποίηση - υπάρχουν η ειδωλολατρική παράδοση, ο πανερωτισμός, το χαμένο δελφικό όνειρο, η λυτρωτική απελευθέρωση του Διόνυσου Ιησού, η μυστική μορφή της Μητέρας και η σταθερή πίστη του στον πνευματικό κόσμο και στην ψυχή του ανθρώπου ως τμήμα της παγκόσμιας ψυχής. Ο Σ. πρέπει να τοποθετηθεί αμέσως μετά τον Παλαμά ως προς την αξιοποίηση των θησαυρών της δημοτικής παράδοσης. Στην ποίησή του μας δίνεται η ευκαιρία να αποθαυμάσουμε τις απεριόριστες εκφραστικές δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας, οι οποίες φτάνουν ως τις λεπτότατες αισθητικές αποχρώσεις. Στην παραγωγή του, που ανάγεται στα χρόνια της κατοχής (στην οποία ανήκει και το μεγαλύτερο μέρος του δραματουργικού έργου του), ο Σ., χωρίς να εγκαταλείψει τα προσφιλή του σύμβολα, έδωσε ένα τόνο περισσότερο σύγχρονο και μαχητικό, συνεπαρμένος από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού λαού για την ελευθερία του. Ο Άγγελος Σικελιανός, κορυφαίος νεοέλληνας ποιητής, οραματίστηκε τη συνένωση της ανθρωπότητας με κέντρο τους Δελφούς. «Προσφορά καρπών», ψηφιδωτό του Μουσείου των Δελφών, που με το ειρηνικό συμβολικό μήνυμά του, συγκίνησε τον Άγγελο Σικελιανό, δημιουργό και κήρυκα της Δελφικής ιδέας.